همه ما تغییراتی را در خلق و خوی خود تجربه کرده ایم. گاهی اوقات ما احساس پرانرژی، غرق شدن، یا تحریک پذیری می کنیم و گاهی اوقات احساس غمگینی یا افسردگی می کنیم. این حالات معمولا زیاد دوام نمی آورند و می توانیم به طور معمول به زندگی روزمره خود ادامه دهیم.

اما اختلال دو قطبی یک اختلال خلقی است که با دوره های افسردگی متناوب و دوره های شیدایی مشخص می شود. فرد مبتلا به اختلال دو قطبی علاوه بر احساس افسردگی، دوره های شیدایی نیز دارد. علائم شیدایی می تواند شامل خوش بینی شدید، سرخوشی و احساس عظمت، تفکر سریع و بیش فعالی، کاهش نیاز به خواب، افزایش تحریک پذیری، تکانشگری و احتمالاً رفتار بی پروا باشد.

انواع مختلفی از اختلال دوقطبی بسته به شدت فاز شیدایی وجود دارد. روش های درمانی اختلال و قطبی، مبتنی بر درمان های تنظیم کننده خلق و خو، اشکال مختلف روان درمانی، آموزش روانی و مراقبت های اجتماعی است.

اختلال دو قطبی چیست

افسردگی و شیدایی دو بیماری روانی هستند که احساسات افراد را تغییر داده و آنها را از انجام کارهای عادی روزمره باز می دارد. اختلال دو قطبی که افسردگی شیدایی نیز نامیده می شود، یک اختلال روانپزشکی است که اساساً با اختلالات خلقی مشخص می شود. برای همه اتفاق می افتد که لحظات شادی و غم یا هیجان و ناامیدی متناوب شود، اما در فردی که از این مشکل رنج می برد، دوره های سرخوشی و افسردگی با توالی نمایان می شود و این تغییرات متناوب در خلق و خو کاملاً خارج از کنترل است.

اختلال دو قطبی، یک بیماری چند عاملی است که عوامل آسیب پذیری ژنتیکی و عوامل محیطی را ترکیب می کند. این اختلال منجر به مشکلات قابل توجهی در روابط اجتماعی، خانوادگی، دوستانه و عاطفی می شود و می تواند مشکلات مالی نیز ایجاد کند.

پس در نتیجه، اختلال دو قطبی، یک اختلال خلقی است که می‌تواند به حالت مزمن تبدیل شود و با تناوب بین مراحل فازهای «شیدایی» یا «هیپومانی» و فازهای «افسردگی» مشخص می‌شود.

علائم اختلال دو قطبی

علائم اختلال دو قطبی چرخه‌هایی از مراحل متناوب هیجان است که شیدایی و افسردگی نیز نامیده می‌شود. این چرخه ها اغلب دارای شدت، مدت و فراوانی هستند که از فردی به فرد دیگر متفاوت است. تناوب علائم می تواند چشمگیر باشد، بین بیش فعالی، پرخاشگری، عدم مهار، سپس غمگینی، غرق شدن و بی انگیزگی کامل. بنابراین علائم اختلال دو قطبی، بسته به مرحله فاز شیدایی یا فاز افسردگی که قربانی در آن قرار می گیرد متفاوت است.

علائم اختلال دوقطبی در طول فاز شیدایی:

• کاهش نیاز به خواب به دلیل برانگیختگی بیش از حد
• احساس شادی شدید یا تحریک پذیری بیش از حد
• ناتوانی در تمرکز
• بیش فعالی از نظر اجتماعی، حرفه ای یا تحصیلی
• افزایش شدید و یکباره اعتماد به نفس

علائم اختلال دوقطبی در طول فاز افسردگی:

• بی خوابی یا پرخوابی
• از دست دادن انرژی
• خستگی مداوم
• غم و اندوه فراگیر و مداوم در طول چندین روز
• اختلالات اشتها
• بلاتکلیفی
• ناتوانی کامل در تمرکز بر هر چیزی
• احساس گناه
• از دست دادن علاقه به فعالیت هایی که معمولاً منبع لذت بودند
• کناره گیری اجتماعی
• رفتار خشونت آمیز
• افزایش افکار خودکشی
• افکار منفی

راه درمان اختلال دو قطبی

اگر مبتلا به اختلال دوقطبی هستید، درمان های موثری برای این اختلال خلقی وجود دارد و باید از خوددرمانی و مقاله درمانی خودداری کنید.

رایج ترین راه درمان اختلال دو قطبی، درمان دارویی است. پزشک برای بیمار خود، تثبیت کننده های خلقی را تجویز می کند. آنها مدت، شدت و دفعات اپیزودهای اختلال دوقطبی را کاهش می دهند. عیب اصلی این مدل راه درمان اختلال دو قطبی این است که اثربخشی آن تنها پس از حداقل 6 ماه قابل ارزیابی است و در بیشتر موارد، این درمان باید تا آخر عمر حفظ شود. در ادامه به انواع راه های درمان اختلال دو قطبی میپردازیم:

روان درمانی ها

بدون زیر سوال بردن دارو درمانی، کاملا توصیه میشود که درمان دارویی را با روان درمانی توسط روانشناس ترکیب کنید. در واقع این رویکرد درمانی امکان پیشگیری و درمان هر دو جنبه اختلال دوقطبی را بیشتر فراهم می کند. رویکرد روان درمانی بر مشکلات بیمار تمرکز می کند و هدف آن این است که بیمار بتواند با افکار منفی که به ذهن او هجوم می‌آورد مبارزه کند. همچنین به بیمار کمک می کند تا هم با خودش و هم با نزدیکانش ارتباط بهتری برقرار کند و احساسات خود را واضح تر درک کند. سپس معمولا در 6 تا 8 هفته، فرد مبتلا به اختلال دوقطبی قادر به مدیریت بحران های افسردگی و یا شیدایی است و او دیگر به خودش اجازه نمی دهد تحت فشار آنها قرار بگیرد.

انواع مختلفی از راه های درمان اختلال دو قطبی با روان‌درمانی‌ وجود دارد که می‌توانند در مراقبت از بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی مفید باشند: روان‌درمانی‌های شناختی-رفتاری، درمان‌های بین فردی و مدیریت ریتم‌های اجتماعی، درمان شناختی، درمان‌های مبتنی بر ذهن آگاهی، روان‌درمانی الهام‌بخش تحلیلی یا سایر روان درمانی ها (گروهی، حمایتی، خانوادگی و غیره)

مدیریت درمان

مدیریت درمان ضروری است. در واقع مدیریت درمان به همان اندازه که برای فرد مبتلا به اختلال دوقطبی ضروری است، ممکن است برای خانواده او هم ضروری باشد. این روش درمانی که اغلب «سیستمیک» نامیده می شود، به خانواده و افراد نزدیک به بیمار اجازه می دهد تا بیماری و بیمار را بهتر درک کنند و رفتار خود به خصوص در مواقع بحرانی نسبت به بیمار تنظیم کنند. همچنین مهم است که قربانی اختلال دو قطبی، سبک زندگی سالمی را اتخاذ کند، تا حد امکان از استرس دوری کند، به اندازه کافی بخوابد و یک رژیم غذایی متعادل داشته باشد.

آموزش روانی

اصطلاح آموزش روانی را می توان به عنوان آموزش نظری و عملی با تمرکز بر درک اختلال و درمان های مختلف آن به منظور ارتقاء خودآگاهی و ذهن آگاهی تعریف کرد. آموزش روانی علل و پیامدهای بیماری، کنترل عوامل محرک و جنبه‌های آسیب‌شناسی روانی اختلال، کیفیت رابطه درمانگر-بیمار-خانواده را در نظر می‌گیرد. آموزش روانی اغلب به صورت گروهی در قالب ماژول ارائه می شود.

بهبود سبک زندگی

برای افرادی که از اختلال دوقطبی رنج می برند، حفظ سالم ترین شرایط زندگی ممکن برای محدود کردن تأثیر این بیماری در اولویت است. به ویژه توصیه می شود:

• حذف مصرف الکل و ترک سیگار و سایر مواد مخدر
• انجام ورزش و داشتن فعالیت بدنی
• بیدار شدن در یک زمان مشخص، عدم قرار گرفتن در معرض صفحه نمایش یک ساعت قبل از خواب،
• حفظ رژیم غذایی غنی از فیبر و پروتئین (سبزیجات سبز، سالاد، حبوبات)، کاهش غذاهای نشاسته‌ای (برنج قهوه‌ای را به ماکارونی و سیب‌زمینی ترجیح می‌دهند)، کاهش مصرف گوشت (گوشت‌های سفید مانند بوقلمون را ترجیح می‌دهند) و لبنیات. برخی از داروهای ضد روان پریشی می توانند اشتها و در نتیجه افزایش وزن را افزایش دهند، حفظ یک رژیم غذایی مناسب برای تندرستی، انگیزه و انرژی ضروری است.
• قندهای تصفیه شده (مثلاً در شیرینی ها) و چربی های اشباع شده (مثلاً در جونک فود، پیتزاهای آماده خاص) باید تا حد امکان کاهش یابد.
• حفظ ارتباطات اجتماعی با ترویج فعالیت های خارج از منزل
• حفظ ارتباط با طبیعت (پارک، پیاده روی و …)

نشانه های اختلال دو قطبی

به طور کلی دو مرحله یا جنبه اصلی از نشانه های اختلال دو قطبی وجود دارد. مرحله شیدایی اختلال دو قطبی که مربوط به زمان هایی است که فرد مبتلا بسیار فعال است و مرز سرخوشی در رفتار او نمایان است. در واقع مرحله شیدایی با احساس قدرت، عظمت، و احساس انرژی بیش از حد که باعث می شود توانایی های خود را بیش از حد ارزیابی کند، مشخص می شود. همچنین این مرحله با تحریک شدید بیان می شود، خواب بدون خستگی به چند ساعت کاهش می یابد و حتی شاهد افزایش میل جنسی، قضاوت نادرست از واقعیت و ولخرجی شدید هستیم.

نشانه های مرحله شیدایی اختلال دو قطبی

در مراحل شیدایی، خلق و خوی فرد به طور غیر طبیعی در طی یک دوره مشخص مشخص حداقل 7 روز متوالی افزایش می یابد. در طول این مرحله، بیماران ممکن است احساس خوشبختی قابل توجهی داشته باشند که می تواند تا حد سرخوشی همراه با افزایش قابل توجه انرژی، تا این نقطه پیش رود:

• نیاز کمتری به خوابیدن بدون احساس خستگی
• درگیر شدن در تعداد زیادی از فعالیت هایی که معمولاً انجام داده نمیشد
• بیشتر شدن فعالیت بدنی
• افزایش تمایل به بیرون رفتن، مهمانی رفتن و ملاقات با افراد جدید
• داشتن ظرفیت های فکری بیشتر برای کار یا تحصیل
• داشتن افکاری که سریع‌تر پیش می‌روند و ایده‌هایی که با هم ترکیب می‌شوند
• افزایش سرعت گفتار به حدی که دیگران متوجه آن شوند
• افزایش بیش از حد درگیر شدن در فعالیت های خوشایند اما گاهی پرخطر، مانند مصرف زیاد غذا، مصرف تنباکو، الکل و سایر مواد سمی، آمیزش جنسی (گاهی اوقات بدون محافظت)، خرید اجباری، قمار و غیره.
• در طول این مرحله از شیدایی، برخی از بیماران ممکن است به جای شادی، بیشتر احساس تحریک پذیری کنند. بیماران همچنین ممکن است افزایش قابل توجهی در عزت نفس و اعتماد به نفس داشته باشند. آنها ممکن است احساس کنند بسیار مهم هستند و فکر می کنند ایده هایشان عالی است. در تعدادی از موارد، این می‌تواند تا حد هذیان هم پیش برود.
• فراتر از هذیان، علائم دیگر ممکن است دارای ویژگی های به اصطلاح “روان پریشی” باشند (توهم، احساس آزار و اذیت، و غیره). به همین دلیل است که در گذشته به اختلالات دوقطبی «روان پریشی شیدایی- افسردگی» می گفتند. دکتر بورلا توضیح می دهد که،گاهی اوقات علائم آنقدر شدید است که بیمار ارتباط خود را با واقعیت از دست می دهد.
• در همه موارد، برای صحبت از یک دوره، علائم باید خود را در سطح قابل توجهی نشان دهند و با تأثیر قابل توجهی بر عملکرد فرد، باید نشان دهنده تغییر قابل توجهی در رابطه با رفتار معمول او باشند.

نشانه های مرحله افسردگی اختلال دو قطبی

مراحل افسردگی اختلال دو قطبی می تواند چند هفته تا چند ماه طول بکشد. در برخی موارد، افسردگی به قدری شدید است که می تواند ویژگی های روان پریشی ظاهر شود (ایده های تباهی، غارت، پارانویا، توهم و غیره). همچنین معمولاً هر چه دوره شیدایی بیشتر باشد، افسردگی عمیق‌تر می‌شود.

مرحله افسردگی با علائم مشابه سایر اشکال افسردگی مشخص می شود. در این رابطه یادآوری می کنیم که افسردگی با غم و اندوه مفرط و دائمی مشخص می شود. مرحله افسردگی اختلال دوقطبی با کاهش شدید، ناگهانی و کلی خلق و خو مرتبط است و بنابراین قربانی غم و اندوه عمیقی را احساس می کند تا جایی که تمام فعالیت های خود را متوقف می کند.

بطور خلاصه هنگامی که فاز افسردگی رخ میدهد، علائم افسردگی زیر ممکن است در عرض چند روز یا چند هفته ظاهر شود:

• عواطف بیش از حد منفی
• بی انگیزگی و از دست دادن احساس لذت
• اختلالات خواب، اشتها و میل جنسی
• خستگی شدید
• افکار خودکشی

درمان اختلال دو قطبی بدون دارو

بر اساس تحقیقات علمی، تاثیر روان درمانی بر درمان اختلال دو قطبی به اثبات رسیده است. همچنین راه های مختلفی برای درمان اختلال دو قطبی بدون دارو (کاهش علائم) وجود دارد.

روش درمان اختلال دو قطبی برای هر فرد بسته به شرایط کاملا متفاوت است. اگر هر چه زودتر برای درمان دو قطبی اقدام کنید، دوره درمان اختلال دو قطبی کوتاه‌تر و راحت‌تر به نتیجه می‌رسد. دارو به تنهایی برای درمان بیماری دوقطبی کافی نیست. موثرترین راه درمان دو قطبی بدون دارو، روان درمانی و در عین حال ایجاد تغییر در سبک زندگی و کمک و حمایت از اطرافیان است.

روان درمانی سعی دارد برای درمان اختلال دو قطبی بدون دارو، مبتلایان را در جهت کنترل افکار و رفتار یاری کند. در این روش فرد روش های موثری را می آموزد تا خلق و خو و رفتار خود را به نحو مطلوب مدیریت کند و بر افکار و احساسات منفی خود غلبه کنند.

درمان اختلال دو قطبی

درمان اختلال دو قطبی، مبتنی بر یک درمان اساسی است که برای سال ها و حتی مادام العمر انجام می شود. داروها با کاهش دفعات و شدت سیکل ها و همچنین با تثبیت خلق و خوی بیماران، کیفیت زندگی آنها را بهبود می بخشند. علاوه بر این درمان طولانی مدت، حمایت روان درمانی به بیماران و خانواده هایشان اجازه می دهد تا بهتر با این بیماری زندگی کنند و درمان های آن را بهتر درک کنند.

یادگیری در مورد بیماری و نحوه تشخیص علائم شیدایی (مانند بیش فعالی یا کاهش نیاز به خواب) و علائم افسردگی مهم است. بروز آنها باید به مشاوره فوری با روانشناس شما منجر شود. همچنین پیگیری جلسات درمانی به طور منظم که توسط روانشناس برنامه ریزی شده است ضروری است.

عواقب عدم درمان اختلال دو قطبی

هنگامی که درمان با روان درمانی و تثبیت کننده های خلق و خو موثر باشد، شدت و فراوانی چرخه های شیدایی-افسردگی به طور قابل توجهی کاهش می یابد و به فرد اجازه می دهد تا به زندگی عادی بازگردد. پس از چندین ماه درمان، سیکل ها ممکن است کمتر شود تا زمانی که به طور کامل ناپدید شوند. به همین دلیل همه افراد مبتلا به اختلال دوقطبی باید تحت درمان قرار گیرند.

بدون درمان، چرخه ها ادامه می یابند و ممکن است دفعات آنها افزایش یابد. شدت فازهای شیدایی و افسردگی نیز ممکن است بدتر شود. در برخی موارد، افراد بیمار علائم روان پریشی، توهم و هذیان را بروز می دهند و با وجود شواهدی مبنی بر خلاف آن، با اصرار از باورهای نادرست و غیرمنطقی دفاع می کنند. عوارض اختلال دوقطبی بسیار زیاد است. بدون درمان، حدود 25 درصد از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی یک یا چند اقدام به خودکشی می کنند. خطرات اعتیاد به الکل و مواد مخدر قابل توجه است و مشکلات رفتاری مرتبط با آن می تواند عواقب جدی از جمله طلاق، اخراج یا زندان داشته باشد.

در صورت ابتلا به اختلال دوقطبی چه باید کرد؟

اولین قدم این است که تشخیص دهید که از یک اختلال رنج می برید و نیاز به درمان دارد. لازم است درک کنید که این تنها یک جنبه از جنبه های دیگر است که شما را به عنوان یک فرد تعریف می کند. مشاوره درمانی را به طور کامل دنبال کنید و زندگی سالم و متعادلی داشته باشید. عادات سالمی مانند خواب کافی، انجام فعالیت های بدنی و تفریحی، پرهیز از کافئین، الکل و سایر مواد مخدر و به اشتراک گذاشتن زندگی روزمره خود با عزیزان را انجام دهید که در زندگی روزمره و غلبه بر این اختلال کمک کننده خواهد بود.